Obrączkowanie ptaków to naukowa metoda polegająca na indywidualnym znakowaniu konkretnych osobników. Pozwala na identyfikację ptaka w dowolnym miejscu na świecie, zarówno żyjącego, jak i martwego czy nawet niemal rozłożonego ptaka. Pod warunkiem, że pełny kod obrączki lub znacznika jest możliwy do odczytania lub zweryfikowania metodą wykluczenia podobnych kombinacji kodów. Dlatego też na podstawowej, metalowej obrączce – oprócz kodu – jest skrócona nazwa krajowej centrali obrączkowania ptaków.
Możliwe, że zaskoczy Cię ta informacja, ale obrączkowanie nie jest stosunkowo nową metodą badania awifauny. Wymyślił ją i zaczął stosować Duńczyk, H. Christian C. Mortensen już w 1989 roku! Szukał on sposobu na bezbłędną identyfikację poszczególnych osobników i to właśnie indywidualny kod na obrączce jest tym rozwiązaniem.
Obrączkarz przed zaobrączkowaniem oznacza gatunek ptaka (warunek konieczny!), jego wiek i – jeśli to możliwe – płeć. Dokonuje podstawowych pomiarów biometrycznych (długość skrzydła i sterówek, waga), ocenia stopień otłuszczenia ptaka. Może też wykonać szereg dodatkowych pomiarów, zwłaszcza, gdy uczestniczy w projektach badawczych konkretnych gatunków lub grup ptaków. Notuje te dane i weryfikuje poprawny zapis.
Samo obrączkowanie nie jest najważniejszą czynnością. Celem obrączkowania nie jest, bowiem sam założony znacznik a ponowne odczytywanie zaobrączkowanego ptaka.
Ptak wraca na wolność. A dane z obrączkowania, w określonym czasie, muszą trafić do bazy krajowej Centrali Obrączkowania Ptaków.
W Polsce centrala ta znajduje się w Gdańsku – Górkach Wschodnich i pracuje w strukturach Stacji Ornitologicznej Muzeum i Instytutu Zoologii PAN.
Z chwilą powrotu ptaka na wolność, jego podstawowa obrączka lub dodatkowy znacznik (kolorowa na nodze, obroża szyjna, znacznik skrzydłowy) zaczyna najważniejszą „pracę” – identyfikuje tego osobnika w terenie. I tu zaczyna się rola nie tylko ornitologów – obrączkarzy, którzy podczas prac mogą schwytać tego samego lub inne zaoabrączkowane ptaki. Tutaj rozpoczyna się też, a nawet przede wszystkim, Twoja rola jako osoby, która odczyta obrączkę. A można – w zależności od gatunku ptaka – zrobić to bez trudu (np. na plaży, gdzie łabędzie wychodzą żebrać o pokarm lub wypoczywają) lub trzeba się solidnie natrudzić. Wówczas z pomocą przychodzi nie tylko luneta lornetka ale przede wszystkim aparat fotograficzny. Czasami wystarczy jedno zdjęcie, czasami ich seria i już w domu, z ekranu komputera można odczytać kod obrączki.
Ważne jest przy tym, by nie pomylić się przy odczytywaniu np. nie opuścić znaku, nie przestawić cyferek. Zafałszowujemy wówczas dane.
Jeżeli ktokolwiek i gdziekolwiek na świecie odczyta obrączkę na ptaku żywym lub martwym, nie musi go nawet próbować oznaczać do gatunku, jeśli nie ma wiedzy. Ptak został przecież oznaczony podczas obrączkowania. Ważne jest natomiast spisanie:
- indywidualnego kodu i jego weryfikacja (a najlepiej sfotografowanie, a w przypadku martwego ptaka ściągnięcie znacznika),
- daty i godziny obserwacji,
- miejsca obserwacji,
- okoliczności obserwacji i kondycji ptaka.
Zebrane dane przekazuje się do Centrali obrączkowania Ptaków poprzez formularz zgłoszenia lub rejestrując się do bazy systemu POLRING, która pozwala użytkownikom mieć łatwy m.in. dostęp do swoich obserwacji i śledzenia losów odczytanego przez siebie ptaka.
Dzięki wiadomościom powrotnym, czyli ponownym stwierdzeniom oznakowanych ptaków możemy śledzić ich dalsze losy, poznawać ich historię życia i nie tylko z perspektywy gatunku a konkretnego osobnika. Poznajemy jego długość życia, trasy przemieszczania się, w tym migracji, miejsc zimowania, odpoczynku oraz ważnych żerowisk i lęgowisk. A to wszystko pozwala nam planować kolejne badania a przede wszystkim wprowadzać ochronę czynną ptaków.
Obrączkowanie ptaków jest koordynowane przez centrale obrączkowania i zwykle (ale nie zawsze!) taka centrala działa na obszarze jednego państwa. W Polsce obrączkowaniem zajmować się mogą zawodowi biolodzy – ornitolodzy, jak amatorzy, którzy zostali profesjonalnie przeszkoleni oraz zdali egzamin. W różnych krajach różnie to funkcjonuje. W Polsce na WWW centrali znajduje się imienny spis obrączkarzy, którzy mają miano honorowych współpracowników Stacji Ornitologicznej MiIZool. PAN.
Często padają pytania o to, czy można brać udział w obrączkowaniu ptaków, zaangażować się w ten proces. Tak – można. Dlatego funkcjonują u nas różne obozy naukowe oraz akcje obrączkowania, których celem jest znakowanie ptaków np. podczas migracji, na lęgowiskach, żerowiskach czy noclegowiskach. Można w nich brać udział, jako wolontariusz i są to bardzo ważne współprace.
Co ciekawe, nasi ornitolodzy – obrączkarze też mają okazję na wyjazdy. Mogą wjeżdżać do innych krajów, by wzmacniać tamtejsze kadry obrączkarzy lub szkolić przyszłych czy „świeżo upieczonych”. Niekiedy bywają to dalekie kraje, jak np. RPA.
Obrączkowanie jest zatem nie tylko istotną częścią rozwoju ornitologii i ochrony przyrody, ale też arcyciekawym zajęciem, które – jak pokazują historie niektórych obrączkarzy czy wolontariuszy – mogą całkowicie zmienić bieg losu człowieka, jego historię życia.
Pozostaje życzyć Ci powodzenia przy poszukiwaniach zaobrączkowanych ptaków i odczytywaniu znaczników, które noszą!
