Podczas obserwacji ptaków możesz zauważyć, że niektóre z nich noszą różnego typu znaczniki.
Gatunki hodowlane (gołębie pocztowe, papugi, kanarki, zeberki) lub te, które są pod opieką ogrodów ogrodów zoologicznych noszą obrączki, które są dedykowane tylko i wyłącznie tej grupie. Zwykle są to toczone w całości obrączki z indywidualnym oznakowaniem w celu identyfikacji rodowodowej. W przeciwieństwie do ornitologicznych obrączek, zawsze zakładane są pisklętom i przez palce. Ptasie nogi rosną szybko. Dlatego patrząc na widzimy dysproporcje różnych partii ciała i takie maluchy wywołują nasz uśmiech. Brak przecięcia w obrączce hodowlanej i zakładanie ich tak młodym ptakom sprawia, że obrączka nie jest łatwa do podmiany. A ma to szczególne znaczenie w przypadku rzadkich i drogich gatunków oraz cennych, jak w przypadku utytułowanych osobników gołębi pocztowych.
Obrączkę ornitologiczną zaś zawsze można zgiąć i rozgiąć, ponieważ zakładana może być zarówno pisklętom, podlotom, jak i w pełni wyrośniętym, dojrzałym osobnikom. Tradycyjnie są wykonane z aluminium lub stali. Dobór materiału zależy od tego, na jaki gatunek przeznaczony jest dany typ obrączki, czy konieczne jest podniesienie odporności na ścieranie, działanie piasku i wody, zwłaszcza morskiej lub czy ptak ma silny, ostry dziób, którym może niszczyć obrączkę. Są obrączki, które po założeniu i zagięciu krawędzi tworzą pierścień. Są też takie, które mają specjalny zameczek – dodatkowe zabezpieczenie, by ptak nie zdjął obrączki. Zameczek może być zaginaną częścią przy pomocy cążków lub może być nitowany. Taka obrączka jest podstawowym znacznikiem.
Na obrączce zawsze wytłoczony jest:
- skrócony adres krajowej centrali obrączkowania ptaków,
- indywidualny numer (kod literowo-cyfrowy, czasem ze specjalnymi znakami typu: kropka, dwukropek).
Kod służy on precyzyjnej identyfikacji ptaka i będzie spełniał swoją rolę tak długo, jak długo napis będzie czytelny lub możliwy do zweryfikowania. Kod na obrączce to dokładnie to samo, co nasz PESEL lub nr rejestracyjny auta. Dzięki temu ptak będzie możliwy do zidentyfikowania podczas obserwacji lub ponownego schwytania przez ornitologów i nieważne, w którym miejscu na świecie będzie miało to miejsce.
Polska Centrala Obrączkowania Ptaków działa w strukturach Stacji Ornitologicznej Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk i znajduje się w Gdańsku Górkach Wschodnich. To pod nią podlegają wszyscy polscy obrączkarze oraz ona określa typy obrączek dedykowane konkretnym gatunkom lub wręcz płciom. Są przecież gatunki, u których dymorfizm płciowy przejawia się w różnicy wielkości. Czasami możliwej do stwierdzenia dopiero przy pomiarach różnych partii ciała a czasami widocznej „wprawnym ornitologicznym okiem”.
W Polsce standardowe obrączki umownie zakładamy na lewą, dolną część nogi (skok). W pewnych przypadkach ptaki otrzymują dodatkowe, kolorowe obrączki lub znaczniki (np. skrzydłowe, obroże szyjne). Zakłada się je wybranym gatunkom i z różnych powodów np.:
- W ramach krajowych lub międzynarodowych projektów badawczych konkretnych gatunków.
- Gatunki noszą obrączki trudne do odczytu, a informacje o nich są szczególnie cenne i dzięki temu podnosimy wskaźnik odczytywania, zbierania wiadomości o konkretnych osobnikach.
- Możemy znakować ptaki w badanych kolonii lęgowych konkretnych gatunków (wówczas np. młode dostają określone kolor, samice inny i samce inny). Taka kombinacja barwna jest zrozumiała tylko dla obrączkarza a rolę identyfikacyjną osobnika spełnia podstawowa metalowa obrączka. Bez jej odczytania nie uzyskamy informacji o obserwowanym ptaku.
Kolorowe obrączki mogą mięć bowiem indywidualny, niepowtarzalny kod literowo-cyfrowy lub być oznaczone tylko barwnie lub kombinacją barw. Za pomocą kolorowych znaczników można identyfikować ograniczoną liczbę osobników. Kolorowe obrączki wykonane są ze zwiniętej plastikowej taśmy. Jeśli jest kod, to jest on tłoczony i dodatkowo, kontrastowo barwiony, by podnieść łatwości odczytu.
Niektórym grupom ptaków (np. gęsiom, łabędziom, łyskom) zakłada się też obroże szyjne. Dostać je mogą tylko ptaki, które nie są drapieżnikami i obroża nie zagrozi zdrowiu i życiu, nie będzie utrudniała żerowania, przełykania pokarmu. Niektórym ludziom obserwującym ptaki z obrożami wydaje się, że są one zdecydowanie za ciasne, duszą ptaki. Pamiętajmy jednak, że ptasie ciało pokryte jest piórami. Pióra okrywowe i puch pod nimi są gęste. Ptaki stroszą pióra, co właśnie daje taki efekt i obawy obserwatorów.
Inne ptaki (np. duże gatunki ptaków drapieżnych i wodnych) otrzymują znaczniki skrzydłowe. To jedno- lub wielokolorowe płytki, też z indywidualnymi kodami. Znaczniki te zdecydowanie podnoszą szansę na odczyt ptaków. Zarówno w locie, podczas odpoczynku czy żerowania. Nie zawsze uda się dobrze i szybko odczytać, ale pomaga tu aparat fot., który szybko zarejestruje obraz i odczyt robimy z ekranu aparatu lun komputera. Znaczników należy szukać na przodzie skrzydła i przymocowane są do błony skórnej.
Tyle o tym, jakimi sposobami obrączkarze identyfikują konkretne osobniki. W kolejnym poście znajdziesz informacje o tym po co obrączkuje się ptaki i czy ta czynność jest najważniejsza. Może jednak ktoś jest jeszcze bardzo potrzebny, by ten cel naukowy miał w ogóle rację bytu.
Innym, coraz częściej stosowanym, sposobem oznakowania ptaków jest zakładania im elektronicznych znaczników: geolokatorów, urządzeń GSM, GPS. Dzięki tym urządzeniom – w zależności od jego typu i wybranej technologii – można z różną precyzją śledzić przemieszczanie się ptaków. To przełomowe badania. Niejednokrotnie są rewolucją w ludzkim, naukowym postrzeganiu awifauny i fenomenu ptasich umiejętności. Zwłaszcza w przypadku migrujących ptaków. Dlaczego? Oprócz standardowych informacji, jakie można pozyskiwać z tradycyjnego obrączkowania, możemy uzyskać ogrom danych z trasy wędrówek konkretnego osobnika. W tym z miejsca, gdzie zimuje i jak się tam przemieszcza. To stosunkowo nowy i silnie rozwijający się kierunek ornitologicznych badań. Także pracy nad technologią oraz możliwością tworzenia coraz mniejszych czy wydajniejszych nadajników. Dzięki temu mamy szansę na badanie coraz mniejszych gatunków ptaków.
