To, że ptasie ciało pokryte jest piórami wyróżnia je spośród innych gromad. Pióro to niezwykły i pasjonujący twór. Do tego stopnia, że jest wielu pasjonatów amatorów, którzy swoją uwagę poświęcają nie tyle samym ptakom i ich zachowaniom czy przystosowaniom do życia, co właśnie piórom. Zbierają je, kolekcjonują i wymieniają się piórami, nawiązując kontakty z innymi zawodowcami i pasjonatami z zagranicy. Często z odległych krajów, kontynentów.
Pióro zbudowane jest z keratyny, czyli dokładnie z tego samego białka, z którego powstają u nas paznokcie, włosy, zrogowaciały naskórek. To wytwór naskórka a budulec jest mocny i przy tym lekki, co ma ogromne znaczenie dla ptaków, które przecież w toku ewolucji musiały przystosować się do lotu zmniejszając masę ciała. Mało kto o tym wie, że pióra nie wyrastają z dowolnego miejsca na ptasim ciele a ze specjalnych stref zwanych pteryliami. Rosną w układzie pasów, które przedzielone są partiami ciała, które pozostają gołe, na nich nigdy pióro nie wyrośnie. Te gołe strefy to apterylia.
Pióra dzieli się na pięć typów:
- Puchowe, wśród których szczególnym rodzajem są pióra pudrowe;
- Półpuchowe;
- Szczeciniaste wyrastające głownie wokół dzioba i oczu;
- Nitkowate, które są niezwykle wyspecjalizowane i pełnią rolę narządu czucia oraz dostarczają informację o ruchach piór konturowych i wibracjach;
- Konturowe, wśród których są sterówki, lotki i pióra okrywowe całego ciała.
Rozwój piór i ich funkcje oraz budowa to temat na osobny post, bo jest to bardzo ciekawe ale i złożone zagadnienie. Nie dziwi fakt, że pióra od zawsze fascynowały ludzi i do tej pory próbują sztucznie odtworzyć ich strukturę oraz fenomenalne właściwości. Naukowcy szczególną uwagę poświęcają piórom puchowym, które odpowiadają za termoizolację. To dlatego puchowe śpiwory, kurtki i inne elementy, które są tak ważnym wyposażeniem np. dla alpinistów, naukowców pracujących w Arktyce, turystów. Co ciekawe, Polska jest europejskim liderem produkcji najlepszego jakościowo puchu gęsiego o doskonałej wytrzymałości i sprężystości. Gęsi puch jest ponad dwukrotnie efektywniejszy od wszystkich materiałów syntetycznych, w tym produktu Thinsulate, o którym mówi się, że jest sztucznym puchem.
Jaką zatem rolę pełnią pióra w życiu ptaka? To przede wszystkim:
- Zapewnienie zdolności lotu ptakom lotnym.
- Tworzenie izolacji cieplnej.
- Ochrona przed działaniem promieni słonecznych.
- Tworzenie izolacji przez wilgocią i wodą.
- Ochrona ciała przed urazami mechanicznymi.
- Ochrona przed zapadaniem się ptaków w rejonach arktycznych i obszarach ze śnieżnymi zimami (silnie opierzone nogi i palce działają niczym rakiety śnieżne).
- Funkcje wizualne i ozdobne (kolory, zwory i kształt piór) ważne między innymi w identyfikacji płci, wieku oraz sygnałach socjalnych, płciowych (dobór ptaków w pary) i gatunkowych.
- Tworzenie podpory dla ciała ptaka np. żerujących dzięciołów, których sterówki są tak sztywne, że dają opór siłom kujących dziuple i żerujących osobnikom.
- Wydawanie dźwięków przez specjalnie przystosowane do tego pióra (rola doboru płciowego).
- Wspomaganie i udoskonalanie słuchu (u sów rolę tę pełnią pióra tworzące szlarę i kryzę, czyli coś na co ludzie mówią „sowi rysunek twarzy”).
- Ochrona przed drapieżnikami dzięki kamuflującym właściwościom upierzenia oraz popisom obronnym osobników, które udają większe i groźniejsze aniżeli w rzeczywistości są.
Niektórym gatunkom np. czaplom, gołębiom pióra służą do pielęgnacji upierzenia. Są to pióra pudrowe, które są kruche i po ich skruszeniu powstaje puder. Ptak rozprowadza ten puder na pióra, które są zabrudzone i w ten sposób je oczyszcza.
A skoro już o czyszczeniu mowa, to warto wiedzieć, jak istotna jest pielęgnacja piór przez ptaki. Skoro pełnią tak różne i kluczowe dla ich życia funkcje, nie może być inaczej, że ptaki stale dbają swoje upierzenie. I są w tym znacznie lepsze i skuteczniejsze niż my w trosce o włosy czy stan skóry. Dziobem i nogami oczyszczają pióra, obmiatają z zanieczyszczeń. Łączą promyki, by pióro odzyskało strukturę, nie było poszarpane, z wolnymi przestrzeniami. Niektóre gatunki nanoszą puder, inne wydzielinę gruczołu kuprowego, by natłuszczone pióro było odporne na wodę. Wydzielina ta nadaje też elastyczności i działa przeciwbakteryjnie. Innym zabiegiem higienicznym jest smarowanie piór rozgniecionymi mrówkami. Jad mrówek zawiera kwas metanowy potocznie zwany kwasem mrówkowym. Jako, że jest on toksyczny to staje się idealnym środkiem niszczącym i zapobiegającym osadzaniu się bakterii, pasożytów i grzybów, które niszczą strukturę piór. Ptaki zażywają też kąpieli wodnych, piaskowych i słonecznych.
Dlatego też interweniując – łapiąc i transportując poszkodowanego ptaka pamiętaj o jego piórach. Przenoś i przewoź ptaki w tekturowych pudełkach (oczywiście z otworami wentylacyjnymi). Transportety z siatkami i klatki niszczą ptasie upierzenie, szczególnie lotki i sterówki. A to te pióra decydują o sprawnym locie. Jeśli będą bardzo zniszczone lub zniszczeniu ulegną duże, konkretne partie piór, ptak straci zdolność do lotu. Wówczas jedyną szansą jest pierzenie. To naturalny proces wymiany piór. U różnych gatunków różnie przebiega i ma różne tempo ale łączy je jedno. Jest to obciążający energetycznie proces. To kres fizjologicznego stresu. Podczas pierzenie np. o 30% wzrasta zapotrzebowanie na pokarm, w tym na konkretny, który dostarczy niezbędnych składników do produkcji piór.
Pamiętaj o tym! Zwłaszcza, że ptaki, które do nas trafiają są przecież pacjentami. Ich organizmy obciążone są chorobą, pasożytami, urazami, neurologicznymi zmianami… Pomagamy im zwalczyć te stany, rehabilitować je. Każde dodatkowe obciążenie dla organizmu jest zbędne. Może się też tak zdarzyć, że ptak jest już zdrowy i mógłby odzyskać wolność, ale właśnie stan jego upierzenia nie pozwala na jego powrót do natury.
